10. mart

1528. U Beču kao jeretik na lomači spaljen Baltazar Hubmajer, jedan od glavnih vođa austrijskih baptista.

1628. Rođen italijanski lekar i botaničar Marčelo Malpigi, koji se smatra tvorcem mikroskopske anatomije. Izumeo jako konveksno sočivo, jednostavan mikroskop koji uveličava do 180 puta.

–1772. Rođen nemački pisac Fridrih fon Šlegel, jedan od začetnika nemačkog romantizma i jedan od prvih evropskih modernista. Pisao eseje, pesme i pripovetke propagirajući ideje romantičarskog pokreta. U “Istoriji stare i nove književnosti” dao jedan od prvih pregleda cele svetske književnosti.

–1880. – Vladislav Petković Dis rođen je 1880. godine. Lirski pesnik, boem, Dis je jedan od najznačajnijih srpskih pesnika. Njegova poezija je slika unutrašnjeg intimnog pesnikovog života, poezija snova i maštanja, a njegov pesimizam odraz ličnog bola i osećanja izgubljenog u životu. U antologijske se ubrajaju njegove pesme: “Možda spava”, “Jutarnja idila”, “Utopljene duše”, “Plave misli”, “Među svojima”… Uređivao je časopis” Književna nedelja”, a sa Simom Pandurovićem jedan je od osnivača srpske Moderne. Kao ratni izveštač pri srpskoj Vrhovnoj komandi u Balkanskom ratu, prešao je Albaniju i boravio kao izbeglica u Francuskoj. Na povratku u otadžbinu, nemačka podmornica torpedovala je brod kojim je Dis putovao i on je našao smiraj u talasima Jonskog mora.

–1856. Umro Jovan Sterija Popović, prvi srpski komediograf, “otac” srpske drame i, kao ministar prosvete, jedan od glavnih organizatora prosvetnog i kulturnog života u obnovljenoj Srbiji. Učestvovao u osnivanju prvog beogradskog teatra, Pozorište na Đumruku, koji je 1841. otvoren izvođenjem njegove tragedije “Smrt Stefana Dečanskog”. Njegove drame više od 100 godina na pozorišnim repertoarima.

–1908. – Rođen srpski pravnik Jovan Đorđević, profesor Pravnog fakulteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti, stručnjak za ustavno pravo. Od 1945. je učestvovao u pisanju ustava i zakona u bivšoj SFRJ i bio jedan od glavnih urednika “Arhiva za pravne i društvene nauke”. Djela: “Državno uređenje FNRJ”, “Narodni odbori”, “Ustavno pravo SFRJ”, “Osnovna pitanja federalne države”, “Novo ustavno pravo”.

1861. – Umro ukrajinski pisac i slikar Taras Grigorjevič Ševčenko, najveći ukrajinski pesnik 19. veka, osnivač nove ukrajinske književnosti, romantičar, revolucionar, vatreni borac za slobodu naroda. Poezijom inspirisanom narodnim stvaralaštvom je utemeljio književni ukrajinski jezik. Kao ukrajinski nacionalista proveo je više godina u progonstvu u Sibiru, a mnoga njegova dela našla su se na udaru carske cenzure.

–1872. Umro italijanski revolucionar Đuzepe Macini, glavni ideolog nacionalnog pokreta Italijana u XIX veku i jedan od tvoraca moderne italijanske države.

–1875. – Umro srpski političar i pisac Svetozar Marković, osnivač socijalističkog pokreta u Srbiji i prvi teoretičar realizma u srpskoj literaturi. Po povratku sa studija u Švajcarskoj, gdje je upoznao Karla Marksa, Nikolaja Černiševskog, Dmitrija Pisareva, pokrenuo je 1871. prvi socijalistički list na Balkanu “Radenik”. Ubrzo je proteran iz Srbije i godinu dana je živio u Novom Sadu. Po povratku je 1873. i 1874. pokrenuo listove “Javnost” i “Glas javnosti”, a 1875. “Oslobođenje”. Zbog navodne štamparske krivice odležao je devet meseci u požarevačkom zatvoru, odakle je izašao teško bolestan. Izučavao je samoupravu i nacionalno pitanje jugoslovenskih naroda, zalažući se za federativno rješenje člancima “Realni pravac u nauci i životu”, “Pevanje i mišljenje” i “Realnost u poeziji” snažno je uticao na srpsku književnost krajem 19. vijeka. Političke ideje je razradio u delu “Srbija na istoku”, najznačajnijem i najoriginalnijem spisu.

–1940. – Umro ruski pisac Mihail Afanasjevič Bulgakov, koji je zbog nepristajanja da se dodvorava vlastima i služi propagandi kao “inženjer duša” – što se za sovjetske umetnike podrazumijevalo posle Oktobarske revolucije – bio u nemilosti čak i decenijama posle smrti. Zbog romana s fabulom iz građanskog rata “Bela garda”, u kojem je razmatrao istrajnost etičko-estetičkog kodeksa ličnosti u sudbinskim trenucima istorije, bio je “počastvovan” napadom samog sovjetskog vođe Josifa Staljina. Sličan gnjev je izazvao romanom “Majstor i Margarita”, štampanom u Moskvi tek 1966. Ostala dela: priče i pripovetke “Bilješke mladog ljekara”, “Đavolijada”, “Kobna jaja”, “Pseće srce”, romani “Život gospodina de Molijera”, “Pozorišni roman” /nedovršen/, drame “Bekstvo”, “Zojkin stan”, “Purpurno ostrvo”, “Adam i Eva”, “Blaženstvo”, “Ivan Vasiljevič”, “Bratstvo licemjera”, “Posljednji dani”, “Batum”, scenariji “Revizor”, “Mrtve duše”, dramatizacije “Mrtve duše”, “Rat i mir”.

1915. U Čikagu održan Prvi jugoslovenski narodni sabor s predstavnicima 486 raznih iseljeničkih organizacija iz SAD i Kanade. Bila je to prva velika javna manifestacija u svetu u korist ideje o oslobađanju i ujedinjenju južnoslovenskih naroda u jednu državu.

–1922. Britanske vlasti uhapsile Mahatmu Gandija, optužile ga za pobunu i osudile na šest godina zatvora.

1945. Tokio u Drugom svetskom ratu razoren napadom 300 američkih bombardera B29. Poginulo oko 100.000 stanovnika japanske prestonice, bez domova ostalo njih oko milion.

1948. Šef čehoslovačke diplomatije Jan Garig Masarik, sin prvog predsednika Čehoslovačke Tomaša Masarika, izvršio samoubistvo iskočivši kroz prozor zgrade Ministarstva u Pragu.

1952. Bivši predsednik Kube Fulhensio Batista oborio kubansku vladu i potom kao diktator vladao zemljom do 1959, kada ga je sa vlasti srušio Fidel Kastro.

1959. U Lasi, glavnom gradu Tibeta, izbila pobuna protiv kineske vlasti. Posle višednevnih uličnih borbi Kinezi su ugušili pobunu, a Dalaj Lama izbegao u Indiju.

1968. U feribotu koji se prevrnuo u luci grada Velington na Novom Zelandu poginulo najmanje 200 ljudi.

1969. Džejms Erl Rej, optužen za ubistvo američkog crnačkog lidera Martina Lutera Kinga u aprilu 1968, osuđen na 99 godina zatvora.

1974. Japanski poručnik Hiro Onade predao se, posle 29 godina skrivanja u džungli, filipinskim vlastima, objasnivši da nije dobio naređenje o povlačenju i prestanku rata SAD i Japana.

1975. Snage severnog Vijetnama, u prvoj velikoj pobedi u Vijetnamskom ratu, zauzele grad Buon Ma Tuot. Ta pobeda označila početak velike ofanzive koja je sedam nedelja kasnije dovela do osvajanja Sajgona.

1990. Sud u Iraku osudio na smrt britanskog novinara Farzada Bazofta zbog špijunaže. Uprkos talasu protesta u inostranstvu i apela iračkim vlastima da mu poštede život, pogubljen 15. marta.

1993. Suharto šesti put izabran za predsednika Indonezije.

1995. U eksploziji ispred džamije u pakistanskom gradu Karačiju i pucnjavi jednog teroriste na ljude koji su potrčali da pomognu povređenima, poginulo 12 ljudi, uključujući petoro dece, a 26 je povređeno.

–1997. – Umro Najdan Pašić, publicista, profesor Univerziteta u Beogradu i sudija Ustavnog suda Srbije

1997. Vatikan uspostavio diplomatske odnose s Libijom.

2000. Asocijacija nezavisnih elektronskih medija uputila protest vlastima Srbije zbog zatvaranja nezavisnih radio i televizijskih stanica u

Srbiji, ocenjujući da ta akcija vlasti poprima alarmantne razmere.

–2000. U Rijeci umro hrvatski pevač Ivo Robić, legenda hrvatske i jugoslovenske muzičke scene.

2001. SAD uslovile ekonomsku pomoć Jugoslaviji saradnjom s Međunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu, zahtevajući izručenje optuženih za ratne zločine, pre svega bivšeg predsednika Slobodana Miloševića i ratnog komandanta bosanskih Srba Ratka Mladića do 31. marta. Posle hapšenja Slobodana Miloševića 1. aprila SAD odobrile pomoć Jugoslaviji od 50 miliona dolara.

2002. U odmazdi za pogibiju 11 Izraelaca u samoubilačkom bombaškom napadu arapskih ekstremista u Jerusalimu izraelski helikopteri razorili sedište palestinskog vođe Jasera Arafata u Gazi.♦