#5. januar

1066. Umro Eduard Ispovednik, anglosaksonski kralj od 1042, po kom su nazvani anglosaksonski pravni običaji, kodifikovani posle njegove smrti.

1524. – Umro je Marko Marulić, humanist i renesansni pisac. Njegova filozofsko-moralistička dela na latinskom jeziku bila su u svoje vreme mnogo čitana, preštampavana i prevođena u mnogim zapadnoevropskim zemljama. Od njegovih dela na narodnom jeziku najbolji je moralističko-alegorijski ep “Judita” (štampan 1521), a zatim spev “Suzana”. Bavio se izučavanjem klasične kulture i slikarstvom.

–1589. Umrla francuska kraljica italijanskog porekla Katarina de Mediči, kćerka gospodara Firence Lorenca II, koja je posle smrti muža Anrija II od 1560. vladala Francuskom kao regentkinja. Uz podršku pape Grgura XIII 1572. organizovala pokolj protestanata, poznat kao Vartolomejska noć.

1592. Rođen Šah Džehan, poznat i kao princ Haram, mogulski car od 1628. do 1658, kad ga je zbacio sin Aurangzeb. Sagradio mauzolej Tadž Mahal za caricu Mumtaz Mahal u kom je i on sahranjen 1666. 1648. premestio prestonicu iz Agre u Delhi.

–1834. U Kragujevcu izašle “Novine serbske”, prvi srpski informativan list štampan u zemlji, službeno glasilo kneževine Srbije. Prvi urednik bio Dimitrije Davidović, osnivač “Novina serbskih” u Beču.

–1881. – Rođen je srpski pravoslavni teolog i besednik Nikola Velimirović, poznat po monaškom imenu Nikolaj, episkop žički i ohridski od 1919. do 1944, prema mnogima najumniji srpski monah posle Svetog Save. Po završetku studija teologije u Švajcarskoj, doktorirao je teologiju na Univerzitetu u Bernu, posle čega je diplomirao filozofiju na engleskom univerzitetu Oksford i doktorirao u Ženevi. Po povratku u Srbiju, postao je predavač na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu, 1909. se zamonašio, a potom je završio Duhovnu akademiju u Petrogradu. Prvi svetski rat proveo je na Zapadu kao izaslanik srpske vlade, objašnjavajući zapadnoj javnosti i vladama suštinu pravedne oslobodilačke srpske borbe protiv austrougarske carevine. Između dva svetska rata osnovao je Pravoslavnu narodnu hrišćansku zajednicu, poznatu kao Bogomoljački pokret, da bi zaštitio narod od agresivne sektaške propagande. Pokrenuo je obnovu manastira, posebno u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, nazvanoj Srpska Sveta Gora. Znatno je doprineo sprečavanju jugoslovenske vlade da prihvati Konkordat s Vatikanom. Nemci mu nisu oprostili ulogu u obaranju Trojnog pakta krajem marta 1941, pa su ga u Drugom svetskom ratu, čim su okupirali Jugoslaviju, konfinirali u manastir Ljubostinja, a potom u manastir Vojlovica. S patrijarhom Gavrilom (Dožić), zatočen je 1944. u logor Dahau i oni su bili jedina dva crkvena velikodostojnika u Evropi poslata tokom rata u koncentracioni logor. Kao nepomirljivi protivnik komunizma, posle oslobođenja Jugoslavije nije se vratio u otadžbinu, smatrajući da će narodu više pomoći u emigraciji. “Kada kuća gori, požar se gasi spolja”, često je govorio. Umro je 1956. u ruskom manastiru svetog Tihona u Saut Kananu u Pensilvaniji (SAD), a sahranjen je na srpskom narodnom groblju pored manastira Svetog Save u Libertvilu.

–1895. Nemački fizičar Vilhelm Konrad Rentgen objavio da je pronašao x-zrake, kasnije po njemu nazvane “Rentgenovi zraci”.

1916. Pred Medovskim zalivom u Albaniji potonuo italijanski brod “Brindizi” s južnoslovenskim iseljenicima, dobrovoljcima iz Kanade i SAD koji su krenuli da pomognu Srbiji i Crnoj Gori u Prvom svetskom ratu. Poginulo 390 ljudi, a 102 su spasena.

1919. Osnovana Nemačka radnička partija, koja je kasnije nazvana Nacional-socijalistička. Na vlast došla 1933, a njen lider Adolf Hitler postao kancelar Nemačke.

1919. U Berlinu počeo ustanak predvođen komunističkom organizacijom “Savez Spartaka” s Rozom Luksemburg i Karlom Libknehtom na čelu.

1925. Guverner američke savezne države Vajoming postala Neli Tejlor Ros, prva žena-guverner u istoriji SAD.

1928. Rođen Zulfikar Ali Buto, predsednik Pakistana. Od avgusta 1973. bio predsednik Vlade koja je priznala nezavisnost Bangladeša. U julu 1977. vojnim pučem ga zbacio sa vlasti general Mohamed Zija ul Hak, u martu 1978. osuđen na smrt pod optužbom da je naredio ubistva političkih protivnika. Obešen u aprilu 1979.

1938. Rođen španski kralj Huan Karlos I, koji je posle smrti diktatora Fransiska Franka 1975. imao presudnu ulogu u uspostavljanju demokratskog poretka u Španiji.

1942. Na osnovu sporazuma s nacističkom Nemačkom, Prvi korpus bugarske fašističke vojske počeo, u Drugom svetskom ratu, okupaciju jugoistoka Srbije.

1949. Na sastanku u Moskvi Vlade SSSR, Bugarske, Čehoslovačke, Mađarske, Poljske i Rumunije donele odluku o stvaranju Saveta za uzajamnu ekonomsku pomoć radi organizacije i usklađivanja dugoročnog razvoja zemalja-članica. Iste godine SEV pristupila Albanija, a 1950. Istočna Nemačka. Savet rasformiran 1991.

1964. Tokom posete Svetoj zemlji Papa Pavle VI sastao se u Jerusalimu s patrijarhom Atinagorom I, što je bio prvi susret poglavara dve crkve od XV veka i prva poseta rimokatoličkog poglavara Svetoj zemlji.

1969. SSSR lansirao vasionski brod “Veneru 5” u pravcu Venere, a pet dana potom i “Veneru 6”, koji su do te planete stigli 16, odnosno 17. maja.

1976. U Kambodži u vreme režima Crvenih Kmera proglašen nov Ustav kojim je naziv zemlje promenjen u Demokratska Kampućija.

–1991. Umro srpski pisac Vasko Popa, član Srpske akademije nauka i umetnosti, najprevođeniji srpski pesnik u drugoj polovini XX veka. Nazivan jezičkim čudotvorcem i poslednjim velikim originalnim pesnikom.

1993. Tanker “Braer” ispustio 85.000 tona sirove nafte pored obala Velike Britanije.

1996. U Gazi ubijen palestinski terorista Jahja Ajaš Inženjer, osumnjičen kao organizator talasa samoubilačkih terorističkih napada u Izraelu u kojima je poginulo na desetine jevrejskih civila. Poginuo pošto je u njegovim rukama eksplodirao mobilni telefon.

1997. Rusija povukla poslednje jedinice Ministarstva odbrane iz Čečenije, privremeno okončavši vojnu kampanju protiv islamskih terorista u toj republici.

1999. SAD produžile ekonomske sankcije protiv Jugoslavije, uvedene u junu 1998. zbog eskalacije kosovske krize.

1999. Fond za humanitarno pravo objavio podatke prema kojima je 2.000 ljudi nasilno izgubilo život tokom 1998. na Kosovu.

2001. Neurohirurg iz Njujorka, optužen da je u dva slučaja izvršio operacije mozga sa pogrešne strane, oslobođen optužbi i vraćena mu dozvola za rad.

2002. Pilot malog aviona, 15-godišnji učenik koji je poleteo bez dozvole sa obližnjeg aerodroma, poginuo usled pada aviona na poslovni centar u Tampi, Florida.♦