Istraživanje: Demokratija na Balkanu u opadanju

Američka nevladina organizacija Freedom House, koja se bavi istraživanjem i podupiranjem demokratije, slobode i ljudskih prava u svetu, objavila je svoj redovni godišnji izveštaj Zemlje u tranziciji koje govori o stanju demokratije u 29 postkomunističkih država u Europi i Aziji.

Države se u istraživanju Freedom Housea ocenjuju u sedam kategorija: izborni proces, civilno društvo, nezavisnost medija, nacionalna demokratska vladavina, lokalna demokratska vladavina, zakonodavstvo i nezavisnost sudstva i korupcija. Najbolja ocena je jedan, a najlošija sedam. Države su na osnovu dobivenih ocena svrstane u pet kategorija: učvršćene demokratije, poluučvršćene demokratije, tranzicijske vlade ili hibridni režimi, poluučvršćeni autoritarni režimi i učvršćeni autoritarni režimi.
Ove godine – drugu godinu zaredom – FH među tranzicijskim zemljama beleži više država s učvršćenim autoritarnim režimom nego učvršćenih demokracija. Učvršćene demokracije su tri baltičke države – Estonija (ocjena 1,82 – najbolja od svih u ovom izvještaju), zatim Latvija (2,07), Slovenija (2,07), Češka (2,29), Litva (2,36), Slovačka (2,61) i Poljska (2,89).
Polučvrste demokracije su Hrvatska (3.75), Bugarska (3,39), Rumunija (3,46), Mađarska (3,71), Crna Gora (3,93) i Srbija (3,96).
Trećoj kategoriji pripadaju Makedonija, BiH (4,64), Albanija i Kosovo, te Moldavija, Ukrajina i Gruzija koje su dobile ocene između četiri i pet. Jermenija je poluučvršćeni autoritarni režim, a u posljednju kategoriju spadaju Rusija, Bjelorusija, Azerbajdžan, Kazahstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan i Tadžikistan. FH naglašava da je Poljska zabeležila najveći godišnji pad u jednoj kategoriji u istoriji ovog izveštaja (demokratsko upravljanje na nacionalnom nivou s 3,25 na 4,00), i drugi najveći po ukupnoj oceni (s 2,54 na 2,89), dok Mađarska beleži najveći kumulativni neuspeh jer joj ocena pada desetu godinu zaredom. Rezultat Srbije pada četvrtu godinu zaredom, i preti njenom statusu polučvrste demokratije.
Svetle tačke ove godine su Makedonija, Uzbekistan i Estonija koje ostvaruju napredak u ukupnom demokratskom razvoju. Ideja neliberalne demokracije širi se Evropom. Godine 2017. neliberalna demokracije postavila se kao standard u regionu koja se proteže od srednje Europe do Evroazije. U srednoj Evropi vlade koje preziru nezavisne institucije i pokušavaju da izjednače vladajuću stranku s državom više nisu iznimke. Neliberalizam se proširio i dalje od Poljske i Mađarske. Članovi vlade i predsednici u gotovo svakoj od zemalja iz izvještaja sada redovno kritikuju nevladine organizacije i nezavisne medije kao agente stranih sila koji štete naciji. Neliberalizam se u izveštaju definiše kao ideološko stajalište koje odbacuje potrebu nezavisnih institucija i ideju legitimnog neslaganja u javnoj sferi. Građani pritom smeju da protestvuju ili formiraju nevladine organizacije, i da pišu kritične komentare bez straha da će završiti u zatvoru. Međutim, takve aktivnosti izloži će ih vladinim istragama, napadima u državnim medijima, i diskriminaciji pri zapošljavanju. Ono što je mađarski premijer Viktor Orban nazvao 2014. “neliberalnom demokratijom” zapravo je povratak praksama onog oblika komunizma u kojem su pojedinačni progoni relativno retki, ali nezavisne institucije ne postoje a vladajuća stranka i država se izjednačavaju. Događaji i izvan područja koje pokriva izvještaj “Nations in Transit” podupiru te trendove – u SAD-u sa širenjem lažnih vesti, u Francuskoj gde je krajnje desna Marine Le Pen uspela da uđe u drugi drug predsedničkih izbora, formiranje vlade u Austriji koja uključuje ekstremno desnu Slobodarsku stranku, i uspesi Alternative za Nemačku. Konsolidacija demokratskih institucija u postkomunističkim zemljama Evrope do koje je došlo kasnih 90-tih i ranih 2000-tih sada se ili zaustavila ili ima obrnuti trend, zaključuje izvještaj.
Mađarska i Bugarska više nisu “učvršćene demokratije”, a Poljska je blizu da izgubi taj status. “Demokratija je jačala na Balkanu od 2005. do 2010., ali sada ponovno slabi, uz jedinu iznimku – Makedoniju”, naglašava se u izveštaju. Uz to, zemlje evroazijskog područja vrlo bi lako mogle da skliznu i da da postanu autoritarni režimi, jer Ukrajina, Moldavija, Gruzija, Jermenija i Kirgistan idu u negativnom smeru.(Agencije)♦