28. januar

814. Umro Karlo I Veliki, franački kralj od 768. i rimsko-nemački car od 800, kada ga je krunisao papa Lav III. Znatno proširio kraljevstvo i postao gospodar gotovo cele zapadne i srednje Evrope. Uveo sistem kraljevskih vazala kojima je dodeljivao nasledne posede i tako stvorio vladajuću klasu velikih zemljoposednika.

1547. Umro engleski kralj Henri VIII, koji je po dolasku na presto 1509. proširio vlast na Vels, Škotsku i Irsku i izgradnjom jake flote postavio temelj buduće pomorske sile. Ženio se 6 puta, a posle sukoba s papom, koji je odbio da poništi njegov prvi brak, oduzeo papi vlast nad crkvom u Engleskoj, proglasio 1534. sebe vrhovnim crkvenim poglavarem i utemeljio Anglikansku crkvu.

1573. Počela velika hrvatsko-slovenska seljačka pobuna pod vođstvom Matije Gupca. Pobuna u krvi ugušena 9. februara, a njen vođa zarobljen i posle nekoliko dana umro od posledica mučenja.

–1596. Umro engleski gusar i admiral Frensis Drejk, prvi Englez koji je oplovio svet. Gusarskim napadima na španske brodove doprineo engleskom osvajanju kolonija, posebno u Severnoj Americi, imao značajnu ulogu u pobedi britanske ratne mornarice 1588. nad španskom “Nepobedivom armadom” u bici na Lamanšu. 1586. preneo krompir u Evropu iz Severne Amerike.

1689. Engleski parlament objavio abdikaciju kralja Džejmsa II. Poslednji vladar iz dinastije Stjuart bio prisiljen na napusti presto zbog pokušaja da vrati katolicizam u Englesku.

–1812. Rođen srpski državnik Ilija Garašanin, jedan od vođa ustavobranitelja i višegodišnji ministar unutrašnjih poslova u ustavobraniteljskim vladama. Tvorac srpskog spoljnopolitičkog i nacionalnog programa “Načertanije”, koji je bio temelj srpske spoljne politike sve do Prvog svetskog rata. Smatra se prvim velikim srpskim političarem XIX veka.

1846. Na balu u Beču prvi put izveden “Srpski kvadril”, delo koje je Johan Štraus mlađi komponovao po nalogu kneza Miloša Obrenovića.

–1857. Rođen srpski političar i publicista Stojan Protić, jedan od osnivača Radikalne stranke, prvi premijer Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Izdavao i uređivao časopis “Delo” i list “Ođek”, napisao odgovor na austro-ugarski ultimatum Srbiji 1914.

1871. Francuska “Vlada narodne odbrane”, koja je formirana u Parizu po svrgavanju Napoleona III i proklamovanja republike, prihvatila kapitulaciju u ratu s Pruskom, u kom je francuska vojska teško poražena.

1878. U Nju Hejvenu u SAD puštena u rad prva telefonska centrala, dve godine pošto je Aleksander Grejem Bel patentirao telefon.

–1886. – Umro je srpski pisac i političar Jovan Subotić, pobornik srpskohrvatskog jedinstva i slovenske solidarnosti. U Pešti je doktorirao filozofiju i pravo, a zatim kao advokat i urednik “Letopisa Matice srpske” učestvovao u političkom životu Ugarske, Hrvatske i Vojvodine. Dela: zbirke pesama “Lira”, drame “Herceg Vladislav”, “Nemanja”, “Zvonimir”, tragedije “Miloš Obilić”, “Kraljica Jakinta”, ep “Kralj Dečanski”, roman “Kaluđer”, autobiografija “Život dr Jovana Subotića”.

–1887. – Rođen je Artur Rubenštajn, pijanista, jedan od najvećih majstora klavira 20. veka. Bio je učenik Brajthaupta i Paderevskog. Priređivao je koncerte po celom svetu i isticao se kao tumač Šopena i savremnih španskih kompozitora.

1935. Island postao prva zemlja u kojoj je legalizovan abortus.

–1939. Umro irski pesnik i dramski pisac Vilijam Batler Jejts, najznačajnija ličnost irskog nacionalnog preporoda, jedan od osnivača i upravnik narodnog pozorišta. Učestvovao u javnom političkom životu i bio senator od 1922. do 1928. Dobio Nobelovu nagradu za književnost 1923.

1986. U eksploziji američkog vasionskog šatla “Čelendžer”, 72 sekunde posle lansiranja iz Kejp Kaneverala, poginulo svih 7 astronauta.

1994. Tri italijanska novinara ubijena u Mostaru, u Zenici ubijen jedan Britanac, 2 teško ranjena. Britanci bili službenici agencije za dostavljanje humanitarne pomoći u Bosni.

1995. U najkrvavijem sukobu od početka nasilja islamskih ektremista u Egiptu poginulo 14 ekstremista, 2 policajca i 2 prolaznika koji su se našli u unakrsnoj vatri.

1997. U Alžiru na prepunoj pijaci u blizini glavnog grada u eksploziji bombe poginulo 15, ranjeno najmanje 30 ljudi.

1998. U Indiji na smrt osuđeno svih 26 optuženih za učešće u zaveri i ubistvu bivšeg premijera Radživa Gandija.

–2001. U Zagrebu umro hrvatski književnik Ranko Marinković. Njegovi romani “Kiklop” i “Glorija”, uz stvaralaštvo Miroslava Krleže, svrstavaju se u najveća dostignuća hrvatske književnosti.

–2002. U Štokholmu u 95. godini umrla švedska književnica Astrid Lindgren, tvorac Pipi Duge Čarape. Napisala više od 100 dela, njene knjige prodate u više od 100 miliona primeraka.

2002. U Beogradu održana prva sednica Međudržavne komisije za utvrđivanje granica i pripremu ugovora o državnoj granici između Jugoslavije i Hrvatske.

2002. U Prištini pripadnici KFOR i policije UNMIK uhapsili 3 Albanca, pripadnika OVK, osumnjičena za ratne zločine na Kosovu od septembra 1998. do juna 1999.♦