22. januar

1440. Rođen Ivan III Vasiljević, veliki knez moskovski, a od 1462. i “svih Rusa” pošto je ujedinio velik broj kneževina. Oslobodio delove zemlje od Mongola, ojačao centralnu vlast, a 1497. izdao prvi ruski zbornik zakona “Sudbenik”. Zbog ženidbe s vizantijskom princezom Zoe smatrao se naslednikom Istočnorimskog carstva i u njegovo vreme prvi put se javila ideja o misiji Ruskog carstva kao zaštitnika pravoslavlja u kom bi Moskva bila “treći Rim”.

1517. Vojska turskog sultana Selima I potukla, u bici kod Rajdanije, blizu Kaira, memelučke snage i sedam dana potom ušla u Kairo, priključivši Egipat Otomanskom carstvu.

–1729. Rođen nemački pisac, kritičar i teoretičar umetnosti Gothold Efraim Lesing, jedan od najznačajnijih pobornika evropskog prosvetiteljstva. Autor prve nemačke građanske drame “Mis Sara Sampson”, a delom “Laokon ili o granicama slikarstva i pesništva” postavio temelje moderne estetike.

1771. Španija ustupila Foklandska ostrva Velikoj Britaniji.

–1775. Rođen francuski fizičar i matematičar Andre Mari Amper, osnivač elektrodinamike. Zasnovao teoriju magnetizma u nerazdvojivoj vezi sa elektricitetom i proučio uzajamno dejstvo električnih struja. Po njemu dobila naziv jedinica za merenje jačine električne struje.

–1788. Rođen engleski pisac Džordz Gordon Bajron, najistaknutiji pesnik romantizma i jedna od najpopularnijih ličnosti svog vremena. Književnu slavu stekao romantičnim epom “Čajld Herold”, a potom i poemom “Don Žuan” i poetskim dramama “Manfred” i “Kain”. Umro od malarije 1824. u Grčkoj, gde je pomagao oslobodilačku borbu protiv Turske.

1808. Portugalski kralj Žoao VI pobegao pred Napoleonovim trupama, s kraljevskom porodicom, u Brazil i premestio dvor iz Lisabona u Rio de Žaneiro.

1840. Prvi britanski doseljenici stigli na Novi Zeland.

1863. U delu Poljske koji je na osnovu odluke Bečkog kongresa 1814. i 1815. priključen Rusiji izbio ustanak pod vođstvom “stranke crvenih” Jaroslava Dombrovskog. Ustanak ugušen posle nekoliko meseci, a Poljska 1864. pretvorena u rusku guberniju.

–1878. – Rođen je srpski vajar Toma Rosandić, prvi rektor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Kamenorezački zanat učio je u Splitu, a vajarstvo u Veneciji i Beču. Bio je odličan klesar, ali je najbolja dela stvorio u drvetu, pokazavši izvanredan osećaj za njegovu strukturu i materiju. Izradio je više javnih spomenika, uključujući veliku grupu “Igrali se vrani konji” ispred Skupštine Jugoslavije u Beogradu i skulpturu “Umorni borac” na Kalemegdanu.

–1894. Umro pesnik Vojislav Ilić, koji se smatra osnivačem moderne srpske lirike i tvorcem verističkog izraza. Značajno uticao na srpsku poeziju pred kraj XIX veka.

–1896. – Rođen je srpski slikar Sava Šumanović, majstor pejzaža, aktova i mrtve prirode osobenih tonova, posebno intenzivnih na slikama iz rodnog Srema. Na njegovim slikama dominiraju svetli tonovi, uz izražen osećaj za osvetljenje i sugestivno ostvarenje prostorne dubine kroz ekspresivni lirizam. Dugo je živeo u Parizu, a poslednje godine života proveo je u Šidu, gde su ga u Drugom svetskom ratu ubile ustaše 1942. Šumanovićeve velike kompozicije “Doručak na travi” i “Pijana lađa” ubrajaju se u najznačajnija dela našeg modernog slikarstva. Najbolja njegova dela čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu, zbirci Pavla Beljanskog i galeriji “Sava Šumanović” u Šidu.

1901. Umrla britanska kraljica Viktorija. Tokom njene dugogodišnje vladavine od 1837, koja je obeležila epohu, “viktorijansko doba”, Britanska imperija bila na vrhuncu privredne i političke moći.

1905. Carske trupe u Petrogradu pucale na demonstrante, uglavnom radnike, koji su u maršu krenuli na carski Zimski dvorac, zahtevajući demokratske slobode, kraj rata s Japanom i uspostavljanje ustavotvorne skupštine. U “krvavoj nedelji”, kako je kasnije nazvan taj dan, ubijeno najmanje 500, a ranjeno više hiljada ljudi.

–1917. Umro srpski arhitekta Jovan Ilkić, koji je znatno uticao na razvoj arhitekture u Srbiji u prvoj polovini XX veka. Bio 30 godina glavni projektant Ministarstva građevina i projektovao mnoga značajna zdanja u Beogradu, Skupštinu Jugoslavije, hotel “Moskvu”, “Oficirski dom”, zgradu Protokola.

–1922. – Ksenija Atanasijević postala je prva žena koja je odbranila doktorsku tezu u Srbiji. Nakon toga, bilo je potrebno još devet godina da bi se ime druge žene upisalo u listu doktora nauka.

1941. Italijanske snage u Drugom svetskom ratu kapitulirale u Tobruku pred britanskom Osmom armijom posle 11 dana opsade.

1944. Počelo iskrcavanje savezničkih snaga kod Ancija u Italiji u Drugom svetskom ratu.

1973. U udesu jordanskog “boinga 707” s muslimanskim hodočasnicima na povratku iz Meke, koji se u plamenu srušio na aerodromu u nigerijskom gradu Kano, poginulo 176 osoba.

1973. Umro bivši predsednik SAD Lindon Bejnz Džonson. Potpredsednik od 1960, za vreme mandata Džona Kenedija, postao predsednik kada je Kenedi ubijen u Dalasu 1963, a ponovo izabran 1964. Tokom njegovog mandata došlo do eskalacije rata u Vijetnamu, što je u svetu i u SAD izazvalo oštre kritike njegove politike.

–1980. Sovjetski disident, fizičar Andrej Saharov, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1975, uhapšen, oduzete mu počasti i proteran iz Moskve u Gorki.

1993. Posle godinu dana relativnog mira, ponovo se rasplamsao rat u Hrvatskoj, kada su hrvatske snage napale krajiške Srbe u zonama pod zaštitom Ujedinjenih nacija. Predsednik Republike Srpske Krajine Goran Hadžić proglasio ratno stanje i zatražio pomoć Jugoslavije, a u Srbiji počela prisilna mobilizacija srpskih izbeglica iz Hrvatske. Paravojne formacije Željka Ražnatovića Arkana i kapetana Dragana iz Srbije stigle na hrvatsko ratište.

1995. U samoubilačkoj bombaškoj akciji palestinskog teroriste u Izraelu poginulo 19 i povređeno oko 60 ljudi, među kojima je bio veći broj izraelskih vojnika koji su na autobuskoj stanici čekali prevoz.

1998. Američki vojnici iz sastava SFOR u Bijeljini uhapsili Gorana Jelisića optuženog za ratne zločine na području Brčkog 1992.

2001. Jugoslavija dobila status specijalnog gosta u Savetu Evrope, kao znak podrške demokratskim promenama u zemlji po odlasku sa vlasti Slobodana Miloševića, u oktobru 2000.

2002. Bosna i Hercegovina postala punopravan član Parlamentarne skupštine Saveta Evrope.

2002. Na dvodnevnoj međunarodnoj donatorskoj konferenciji za obnovu Avganistana, u Tokiju, obećana pomoć od 4,5 milijardi dolara.♦